Niektóre z jajek pojawiających się na rynku antykwarycznym po II wojnie światowej wzbudziły nie tylko gorące dyskusje co do ich wcześniejszych losów, ale także liczne spekulacje odnośnie ich pochodzenia. Tak też działo się w przypadku jajka Fabergé o nazwie "Trofeum Miłości", które 10 czerwca 1992 roku sprzedane zostało na aukcji w Nowym Roku za sumę prawie 3,2 mln dolarów.
Informacja o aukcji za pośrednictwem światowych agencji prasowych dotarła do Polski, a następnie przedrukowana została przez prasę polską w tym m. in. "Gazetę Wyborczą" z 12.06.1992 r.
Zbrodnia w Nowej Soli - pierwszy ślad.
Doniesienia prasowe o sprzedaży jajka Fabergé wywołały w Polsce, u pewnej grupy osób, o wiele większe zainteresowanie niż u ogółu czytelników. Tą grupą, była ekipa dochodzeniowa Komendy Wojewódzkiej Policji w Zielonej Górze, która od prawie roku prowadziła trudne śledztwo w sprawie o potrójne zabójstwo do jakiego doszło w Nowej Soli, niedaleko Zielonej Góry. Ofiary w okrutny sposób zmasakrowano, poderżnięto im gardła, a wcześniej były prawdopodobnie torturowane.
Jedną z ofiar zabójstwa był bogaty wójt cygański Waldemar Huczka, zwany "Lalek" (Gazeta Wyborcza: 18.12.1992 r.). Przez swych współziomków uważany za jednego z najbogatszych Romów w Polsce. Powszechnie wiadomym było, że prowadził rozległe interesy. Handlował walutami, złotem, a także dziełami sztuki i antykami.
Morderstwa dokonano 19 czerwca 1991 r., ale dopiero po czterech dniach ciało zamordowanego oraz jego bliskich, znalazła rodzina i powiadomiła o tym policję. Ekipie dochodzeniowej nie sprawiło trudności ustalenie, co mogło być głównym motywem zabójstwa. W domu zabitego panował totalny bałagan. Otwarty i opróżniony sejf, powyrywane z szaf szuflady, porozrzucane na podłodze złote precjoza, przygotowane do wyniesienia obrazy (których w pośpiechu sprawcy nie zdołali wynieść), jednoznacznie wskazywały na rabunkowy motyw morderstwa.
Krewni zabitego nie potrafili dokładnie określić ilości oraz wyglądu skradzionych przedmiotów. Według ich zeznań z domu "Lalka" zrabowano m. in. kilkaset tysięcy dolarów, obrazy, złoto, różne przedmioty artystyczne oraz wyroby jubilerskie. Wśród tych ostatnich miało się znajdować "złote jajko". Policyjny grafik na podstawie opisów rodziny sporządził rysunki zaginionych (ukradzionych) przedmiotów.
Już w lipcu, zaledwie miesiąc po morderstwie, rysunki te wraz z rysunkiem "złotego jajka" zostały, po raz pierwszy, zaprezentowane w ogólnokrajowym programie TVP pt. "997". To dzięki informacjom, które nadeszły po emisji programu, natrafiono na pierwsze ślady (pierścienie, sygnety) zrabowanych przedmiotów, a policyjne dochodzenie pozwoliło ustalić i zatrzymać dwóch z pięciu - jak się wkrótce okaże - podejrzanych o udział w zbrodni.
Byli to dwaj mieszkańcy Inowrocławia: Szymon G. Polak narodowości romskiej o pseudonimie "Cygan" i Jacek D. pseudonim "Dombas" ("Gazeta Wyborcza" z dnia 13.11.1999 r.). Krewni zamordowanych rozpoznali przedmioty znalezione w domach podejrzanych, jako należące do Waldemara Huczki. Wkrótce potem policja zatrzymuje trzeciego uczestnika zbrodni.
W listopadzie 1991 r. policja otrzymuje informacje o miejscach pobytu w Niemczech nie ujętej jeszcze pozostałej dwójki podejrzanych. Jednak zbyt późno wszczęty pościg, nie doprowadza do ich zatrzymania. Według "Gazety Wyborczej" z dnia 18.12.1992 r. "Po pięciu miesiącach tymczasowego aresztowania prokurator uwolnił jednego z nich - Marka P. Tłumaczył, że Marek P. był tylko kierowcą i jak sam utrzymywał, o niczym nie wie, ponieważ pozostali porozumiewali się po cygańsku (...) Na skutek interwencji pełnomocnika rodziny zabitych, Departament Prokuratury w Ministerstwie Sprawiedliwości nakazał z powrotem osadzić zwolnionego za kratki, ale było już za późno. Ślad po nim zaginął i wszystko wskazuje, że przebywa poza granicami kraju" .
We wrześniu 1992 roku prokuratura w Zielonej Górze kieruje sprawę do sądu. Tak w dużym skrócie wyglądała sprawa, która zresztą później miała swój dalszy ciąg.
Dalsze losy "złotego jajka".Dla nas na tym etapie, ważnym staje się wątek "złotego jajka", który uporczywie przewija się w dochodzeniu. Ten sam wątek, wielokroć później poruszany w prasie, w miarę upływu czasu i przepływu coraz to nowszych "rewelacji" prasowych, nie popartych żadnymi, nowymi dowodami ze śledztwa, staje się osobnym bytem, który wyraźnie zmierza na nasze - poszukiwaczy skarbów podwórko.
Zanim jednak spróbujemy odtworzyć drogę, którą "złote jajko" przebyło w latach 1991-2003 na łamach prasy, spróbujmy ustalić kto jeszcze oprócz członków rodziny widział, i mógł o tym poświadczyć, że "złote jajko" znajdowało się w domu Waldemara Huczki.
W trakcie intensywnego śledztwa policja dotarła do kilku świadków, którzy twierdzili, że takie jajko widzieli u "Lalka". Oto fragment zeznań jednego z nich, kolekcjonera z Zielonej Góry, "który niedługo przez śmiercią "Lalka" pożyczył od niego 17 mln. złotych, dając w zastaw srebrne przedmioty i akwarelę znanego artysty (...) W grudniu 1990 roku "Lalek" pokazał mi złote jajko Fabergé. Powiedział, że kupił je za 90 mln. złotych. Wartość jaja oceniał na pół miliarda" ("Detektyw", październik 1997 r.).
Prawdopodobnie ten sam świadek występuje w artykule zatytułowanym "Do dziesiątego pokolenia", zamieszczonym w nr 297 "Gazety Wyborczej", z dnia 18.12.1992 r. "Krewni zabitego twierdzą, że w skrytce było przynajmniej jedno "złote jajko" Fabergé z kolekcji cara Mikołaja II. Informację potwierdził znany zielonogórski kolekcjoner dzieł sztuki, który widział klejnot u Waldemara Huczki i nie wątpił w jego autentyczność".
Powyższa informacja stoi w dużej sprzeczności z kolejną notatką prasową, jaka ukazała się w dzienniku "Rzeczpospolita" z dnia 13.07.1994 r. "Jeden z ekspertów przesłuchiwanych w czasie śledztwa powątpiewał w autentyczność wyrobu". Podobnego zdania był Andrzej Popielski, autor artykułu "Carska pisanka" zamieszczonego w 40 numerze tygodnika "Detektyw" z 5.10.1992 roku, który wysunął m. in. tezę, że "złote jajko" mogło być falsyfikatem". Ponieważ pod artykułem zamieszczono zdjęcia dwóch osób podejrzanych o udział w zabójstwie Waldemara Huczki, daje to nam podstawę do przypuszczeń, że artykuł powstał z inspiracji lub też na zamówienie (zdjęcia są listem gończym) organów wymiaru sprawiedliwości. Tak więc zawarte w nim informacje pochodzą prawdopodobnie ze źródeł policyjnych, i nie tylko, odzwierciedlają różne rozpatrywane w śledztwie hipotezy, ale także zawierają w sobie sumę wiedzy, jaką na tym etapie dysponowała policja. Byłoby więc błędem z naszej strony, gdybyśmy założyli, że taka hipoteza nie była rozpatrywana.
W wydawanej przez Agencję Wydawniczą CB. Andrzeja Zasiecznego, książce Awenira P. Owsjanowa "Zagrabione, ukryte, zniszczone skarby Rosji" (Warszawa 2001 r.) na stronie 14 możemy przeczytać o latach 20. "W owych latach zaginęły w dziwnych okolicznościach, bezcenne archiwa Firmy Fabergé, dokumenty księgowości, katalogi pierwowzorów zawierające szkice wykonane przez arcymistrzów jubilerów. Ta strata stała się podłożem najrozmaitszych fałszerstw, które zalały wkrótce rynki światowe" (tłum. Ryszard Wójcik).
O tym, że proceder ten trwa w najlepsze do dzisiaj, może świadczyć notatka zamieszczona 1 lutego 1996 roku w dzienniku "Rzeczpospolita", która mówi o aresztowaniu i skazaniu na karę 20 lat więzienia "jednego z bossów świata przestępczego w Petersburgu" m. in. za to, że "zajmował się (...) fałszowaniem na dużą skalę wyrobów jubilerskich Fabergé oraz ich przemytem za granicę".
Jednak wszelkie nasze dociekania w tej kwestii pozostaną, póki co, bezprzedmiotowe, z uwagi na fakt, że od czasu rabunku nikt (oprócz obecnego posiadacza) oraz niejakiego Krzysztofa D. nie widział "złotego jajka".
Krzysztof D. sąsiad "Dombasa" zatrzymany przez policję i przesłuchiwany w innej zresztą sprawie, złożył swoje zeznania do których dotarł reporter "Gazety Wyborczej" - Piotr Głuchowski ("Gazeta Wyborcza" 13.11.1999). Oto najbardziej interesujące nas fragmenty jego zeznań: "W 1991 r. spotkałem "Dombasa" na klatce schodowej. Na mój widok wyjął zza kurtki worek foliowy, w którym były monety koloru żółtego i srebrnego. Powiedział tylko: Patrz. Na oko był tam co najmniej kilogram monet. Po kilku dniach zaczęto głośno mówić, że w restauracji Europa "Dombas" na stoliku kulał" złote jajko" robione za cara. Poszedłem do niego, bo wymienialiśmy się kasetami wideo. On mieszkał piętro wyżej. W jego pokoiku, na segmencie stało żółte jajko wysadzane kamieniami. Na żółtej stopce. Razem z nią miało jakieś 12 cm wysokości. To nie była jakaś tandeta, tylko wyrób jubilerski". Prawdopodobnie od tych świadków pochodzi zamieszczony w artykule A. Popielskiego opis "złotego jajka" z domu Huczki "(...) jajko ze złota, ok. 8 centymetrowej wysokości inkrustowane emalią, puste w środku i zamykane półobrotem. Węższy jego wierzchołek przedstawiał niebieskie niebo, poniżej góry ze szczytami w białej emalii. Spływały z nich złote wodospady, na złotej trawie rosły kwiaty z liściem".
Powyższy opis, jak również przedstawione relacje i zeznania świadków nie pozostawiają wątpliwości, że w domu "Lalka" znajdowało się "złote jajko". Sprawą wciąż dyskusyjną pozostaje kwestia, czy owo jajko było oryginalnym wyrobem firmy Fabergé, gdyż cytowani eksperci nie są co do tego zgodni.
Nie przeszkadzało to oczywiście prasie w dalszym snuciu różnych teorii i hipotez dotyczących losów "złotego jajka". Kiedy przeglądałem wycinki prasowe z tamtego okresu, zauważyłem, że już w pół roku po czerwcowej aukcji w Nowym Jorku, w polskiej prasie, pojawiają się pierwsze próby przedstawienia "złotego jajka" jako tego samego, które sprzedane zostało na nowojorskiej aukcji.
Taka hipoteza rozpatrywana była m. in. w cytowanym artykule "Carska pisanka", który zawierał sugestię, że jajko z Nowej Soli może być tym samym, które sprzedane zostało w 1992 roku na aukcji w Nowym Jorku. Jednak w tym samym artykule możemy znaleźć takie stwierdzenie "Niekoniecznie to sprzedawane przez nich musiało być tym z naszej opowieści. Tamto nosiło nazwę "Trofeum miłości" i już sama nazwa nieco kłóci się z opisem tego zaginionego".
Podobne sugestie możemy odnaleźć w innych artykułach z tego okresu np. w "Gazecie Wyborczej" nr 297 z 18.12.1992 r. lub też w "Rzeczpospolitej" z 13.07.1994 r. Co ciekawe, o ile gazety te dopuszczają też i taką możliwość, że jajko z aukcji może nie być tym z domu Huczki, to już inne pisma jak np. "Nowiny Jeleniogórskie" takich wątpliwości nie mają. W artykule Marka Chromicza zatytułowanym "Szczelina" ("Nowiny Jeleniogórskie nr 44, 30.10.2001 r.) możemy przeczytać "To samo jajo jakiś czas później wystawiono w jednym z londyńskich domów aukcyjnych za sumę poważnie przekraczającą milion funtów". Dwa lata później o tym samym jajku M. Chromicz napisze: "(...) w kilka lat po odkryciu sprzedane w Nowym Jorku na aukcji za kilka milionów dolarów" (Nowiny Jeleniogórskie nr 17.01.2003 r.). Wcześniej jednak w art. "Schowek nie całkiem opóźniony" (Nowiny Jeleniogórskie nr 25, 23.06.1998 r.) zamieści następujący opis jajka: "jajo to wykonano z białego i zielonego złota, osadzano na łapkach i ozdabiano na szczycie postacią kobiety - anioła ze skrzydłami. W środku schowana była złota kareta. Wysokość tego klejnotu mój rozmówca określa na około 12 do 14 centymetrów".
Według Chromicza jajko jest jednym z trzech znalezionych w miejscu nazwanym przezeń "Szczeliną". Opisywanego jajka od dawna już nie ma w kraju, ale "Dwa inne nadal są w Polsce, a jedno z nich charakteryzuje się brakiem złotej opaski, w miejscu styku górnej części jajka z dolną. W jednym z nich była schowana mała cerkiew, a w drugim scena figuralna przedstawiająca jakiś hołd ".
Szczelina i jej skarby.
"Pod tą nazwą kryje się najbogatszy lub jeden z najbogatszych dotychczas poniemieckich schowków" - tak rozpoczyna się napisany w wiele lat po przedstawionych wyżej wydarzeniach artykuł Marka Chromicza zamieszczony w 44 numerze "Nowin Jeleniogórskich" z dnia 30.10.2001 r.
Wtedy też po raz pierwszy zetknąłem się z tą nazwą., ale możliwe jest, że ktoś użył jej wcześniej, a być może jej twórcą jest Marek Chromicz. Tego nie wiem. Nie jest to aż tak ważne, ponieważ na przestrzeni lat "Szczelina" - zależnie od inwencji piszącego - nosiła różne nazwy. Istotnym faktem jest, że w pewnym momencie nazwa ta stała się synonimem tajemniczej i poszukiwanej od lat skrytki wypełnionej hitlerowskimi łupami. Stała się na wpół legendą, na wpół baśnią, którą opowiadają sobie - ku pokrzepieniu - marzący o wielkich znaleziskach poszukiwacze skarbów.
Ze "Szczeliną", a właściwie jej tajemnicą, los zetknął mnie kilka lat wcześniej, w czasie kiedy legenda ta dopiero się rodziła, kiedy jeszcze nie miała swojej nazwy i była tylko zwykłą "rozległą sztolnią". Takiego właśnie określenia użyło Polskie Towarzystwo Eksploracyjne (PTE) z Wrocławia w piśmie z dnia 10 marca 1993 roku, z którego zaczerpnąłem poniższe dane (kopia w posiadaniu autora), skierowanym do Premiera Rządu RP, w którym oprócz postulatu dokonania pewnych zmian w ustawie o Ochronie Dóbr Kultury i Muzeach, znajdziemy też i taki cymes "PTE dysponuje informacją o dotarciu przez kilkuosobową grupę poszukiwaczy do rozległej sztolni, dobrze ukrytej, zawierającej dzieła sztuki i wyroby ze złota i bursztynu. Część złota została przetopiona, wartościowsze pierścienie i sygnety (czyż nie brzmi to znajomo?, przyp. autora) wywiezione do RFN (dwóch uczestników zbrodni w Nowej Soli też uciekło do RFN, przyp. autora) zaś bursztyn pocięty na koraliki. Ponieważ działalność ta mogła stać niebezpieczna, (?) przez pełnomocników grupa ta zwracała się do wojewody jeleniogórskiego z ofertą wskazania, za 45% wartości znaleziska, i nie dociekanie tego, co już zostało wydobyte. Brak decyzji władz sprzyja dalszej grabieży".
Treść tego pisma opublikowano również w pierwszym inauguracyjnym (nr 1/1994) wydaniu kwartalnika "Eksplorator", zatem możemy przyjąć, że to PTE jako pierwsze wprowadziło do "literatury przedmiotu" temat "Szczeliny". Pismo cytowane było także przez Chromicza w artykule "Schowek nie całkiem opróżniony", z którego z kolei zaczerpnąłem poniższy opis
"Informacja o rozległej sztolni, którą PTE przekazało premierowi, dotyczyła odkrycia, którego dokonano w 1991 roku, w okolicy położonej ok. 20 km na północ od Jeleniej Góry. Tam właśnie pewien młody człowiek, w lesie, w górach na odludziu, zupełnie przypadkowo, pomiędzy stertą głazów stanowiącą jakby naturalny, kamienny kopiec (...) znalazł pionowy korytarz-szyb prowadzący w głąb góry (...) Wrócił tam dopiero po kilku dniach, już z ekwipunkiem i z bratem (...) Już pierwszy zjazd na dno szybu (jak się później okazało - wentylacyjnego) pozwolił braciom ustalić, że szyb ma kształt syfonu, na końcu którego znajduje się sporych rozmiarów komora (...). W świetle latarki (...) pod lewą ścianą komory zobaczyli (...) dwa osobowe auta częściowo tylko przykryte plandeką, a obok nich również dwa motocykle. Na środku komory i pod prawą jej ścianą, stały ustawione w kilka rzędów skrzynie, okrągłe tubusy i wiele innych przedmiotów (...) Szybko okazało się, że komora stanowi prawdziwą składnicę skarbów. Najpierw uwagę poszukiwaczy zajęły dwa osobowe mercedesy, sprawiające wrażenie, że są niemal gotowe do drogi. W jednym z nich ciągle jeszcze siedział szkielet w generalskim mundurze, a w kącie obok znajdowało się kilku kościotrupów, także w wojskowych, niemieckich mundurach (...) a w teczce przykutej do ręki nieboszczyka siedzącego w aucie znajdują się wielkie, sprawiające wrażenie złotych, trzy różnej wielkości jaja" (Nowiny Jeleniogórskie nr 25 (23.06.1998 r.)
Jednak to nie Marek Chromicz był pierwszym, który dokonał pierwszej prezentacji "rozległej sztolni" ujawnionej w piśmie PTE. W parę miesięcy po tym wydarzeniu w 47 nr tygodnika "Nowy Detektyw", ukazał się artykuł Ryszarda Wójcika zatytułowany "Rembrandt w lochu", w którym autor informuje, że: "(...) z ust łącznika, który (...) przybył z okolic Książa (...) z taką oto nowiną: - Jest 100 proc. pewne odkrycie ogromnego "depozytu" ukrytego w podziemnym bunkrze w końcowych tygodniach wojny. Znajdują się w nim głównie dzieła sztuki, obrazy, rzeźby, a także i kosztowności z muzeów Ukrainy i Rosji. Podziemie jest tak obszerne, że stoją tu samochody ciężarowe i wojskowe gaziki z ładunkami wciąż nie rozpoznanymi. Jeden z odkrywców bunkra wszedł sam do jego wnętrza, po linie, przez wąski komin wywietrznika. Za drugim razem gdy przyszedł ze wspólnikiem, ujrzeli trupy kilkunastu oficerów niemieckich. Jeden, zapewne samobójca, siedział za kierownicą auta z pistoletem w dłoni (...).
W dalszej części artykułu poznajemy z "ust łącznika" nie tylko historię i bliższe okoliczności odkrycia, np. "Poszukiwacz (...) przed dwoma laty w sprytnie ułożonym rumowisku głazów, dostrzegł wylot odwietrznika" lecz także trapiący odkrywców dylemat, czyli "Jak sprzedać Rembrandta? (...) to nie inkrustowane jajko ze złota (...) Wydostanie się takiego obrazu na powierzchnię, wystawienie go na aukcję - to pewna wpadka dla znalazcy. A bunkier kryje podobne dzieła sztuki najwyższej klasy"
O ile wątek "złotego jajka" w tym artykule (pół bajdzie, jak później napisze Ryszard Wójcik) potraktowany został marginalnie, to jednak nie ulega wątpliwości, że właśnie R.W. jako jeden z pierwszych (jeżeli nie pierwszy) podał informację, że "złote jajko" pochodzi ze "Szczeliny".
W wydanej trzy lata później książce "Łowcy skarbów" o wydarzeniach z 1994 roku w których brał udział , tak wspomina: "Do mnie jako reportera zwrócił się wtedy z dziwną ofertą Józef Świeciński (dziś już nie żyjący, przyp. autora) znany biznesmen, twórca "Gazety Bankowej" firmy "Zarządzanie i bankowość", a także wydawca pism lżejszego kalibru, m. in. "Nowego Detektywa" (...) - W sąsiednim pokoju siedzi ktoś, kogo znam z czasów PRL. Jak zły szeląg, dawny funkcjonariusz wiadomych służb, ale nie z tych drobnych cwaniaczków co łapią byle okazję dla łatwego grosza (...). On mówi, że chce mieć we mnie pośrednika do rozmów z rządem na temat znaleźnego przy skarbie liczonym na miliardy dolarów, rozumiesz? Wie, że się kręcę w wysokich sferach, znam ministra finansów (...) że pracują dla mnie prawnicy pierwszej ligi, więc przyszedł z propozycją, bym dał mu zaufanego dziennikarza, który pojedzie z nim do Szklarskiej Poręby i tam na miejscu spisana zostanie oferta znalazców tunelu, skierowana do instancji rządowej. Niech określą ile z tego chcą mieć i na jakich warunkach się ujawnią do podpisania kontraktu. Kto wie? Może oni coś naprawdę odkryli?
- Sami nie próbują wydobywać? - Próbują i nawet wydobywają złoto, kosztowności, drobiazgi. Już dwa lata to robią. Dwaj z nich wyjechali do Szwajcarii, a dwaj są na Śląsku. Ostatnio jednak prasa zachodnia ujawniła jakąś aferę z "jajkiem Fabergé" cackiem ze złota, obsadzonym kamieniami. Wiadomo z jakiej kolekcji pochodzi to "jajko" - ślad hitlerowskiego rabunku dokonanego w Rosji wiedzie na Dolny Śląsk. Po nitce do kłębka (...) dżentelmeni pietrają się, że już żadne z dzieł sztuki, które mają w tunelu, nie pójdzie do handlu, a pieniądz wietrzą w tym ogromny!" A! zapomniałem ci powiedzieć, że to "jajko" było u nas na Śląsku u pewnego cygana, znaleźli cygana z obciętą głową".
Odkrywca nr 5/2003